Dziady, Wszystkich Świętych czy Halloween? O tradycjach z przełomu października i listopada

Wielokulturowe zagłębie tradycji - noc na przełomie października i listopada

W kalendarzach na przełomie października i listopada aż roi się od różnego rodzaju tradycji i zwyczajów. Jeśli chodzi o nasz kraj, jedną z najstarszych jest tradycja słowiańskich „Dziadów jesiennych”, katolicy obchodzą uroczystość Wszystkich Świętych i wspomnienie wszystkich wiernych zmarłych, a protestanci wspominają dzień reformacji sprzed ponad pięciu wieków. Najmłodsza (w naszym kraju), lecz niemniej popularna jest tradycja obchodzenia nocy Halloween, która przywędrowała do Polski zza zachodnich granic.

Noc Dziadów

Trudno określić kiedy dokładnie ludy słowiańskie zapoczątkowały obrzędy Dziadów w noc z 31 października na 1 listopada. W niektórych rejonach Polski, Białorusi, Ukrainy czy Rosji zachowały się pewne elementy tej starosłowiańskiej tradycji. W ramach obrzędów dziadów przybywające na „ten świat” dusze należało ugościć, aby zapewnić sobie ich przychylność i jednocześnie pomóc im w osiągnięciu spokoju w zaświatach. Podstawową formą obrzędową było karmienie i pojenie dusz. Szczególną rolę w obrzędach zadusznych odgrywali żebracy, których w wielu rejonach nazywano również dziadami. Ta zbieżność nazw nie była przypadkowa, ponieważ w wyobrażeniach ludowych wędrowni dziadowie-żebracy postrzegani byli jako postacie mediacyjne i łącznicy z „tamtym światem”. Dlatego zwracano się do nich z prośbą o modlitwy za dusze zmarłych przodków, w zamian ofiarowując jedzenie (niekiedy specjalne pieczywo obrzędowe przygotowywane na tę okazję) lub datki pieniężne.

O tym jak wyglądał ludowy obrzęd Dziadów możemy dowiedzieć się z XIX-wiecznego dramatu Adama Mickiewicza, który obrazuje, że od pewnego momentu słowiańskie (pogańskie) obrzędy zaczęły się przeplatać z elementami chrześcijańskimi - noc Dziadów gromadziła uczestników w kaplicy, a w obrzędach używano typowych dla teologii chrześcijańskiej terminów takich jak „czyściec” czy „zbawienie”.

Uroczystość Wszystkich Świętych

Katolicy 1 listopada obchodzą uroczystość Wszystkich Świętych. Wbrew pozorom nie jest to dzień smutku, żałoby i zadumy, ale radości. Uroczystość wskazuje na istnienie Kościoła Zbawionych - a więc tych, którzy po śmierci uzyskali już pełnię zjednoczenia z Bogiem. Wspomina się wszystkich, którzy zostali kanonizowani, a więc uznani za świętych, ale także tych, co do których wierni mają nadzieję, że są już w Królestwie Niebieskim. Stąd właśnie tradycja odwiedzania cmentarzy tego dnia - ma wskazywać na nadzieję, że wspominani zmarli mają już udział w chwale. Jest to jedno z tzw. świąt nakazanych, co oznacza, że katolicy powinni uczestniczyć tego dnia w Mszy Świętej.

Dzień po uroczystości Wszystkich Świętych, obchodzi się wspomnienie wszystkich zmarłych tzw. Dzień Zaduszny lub inaczej Zaduszki. To właśnie dzień, w którym katolicy szczególną uwagę zwracają na temat śmierci, wspominają bliskich zmarłych, odwiedzają cmentarze i modlą się za dusze, które odbywają kary za grzechy w czyśćcu. Odwiedzając cmentarze na początku listopada, wierni katoliccy mogą uzyskać odpust zupełny i ofiarować go za bliskich zmarłych.

W Kościele Ewangelickim Pamiątkę Świętych Pańskich i Pamiątkę Umarłych obchodzi się jednego dnia - 1 listopada. Dzień wcześniej z kolei przypada inna ważna data dla protestantów - Pamiątka Reformacji. To dzień, w którym Marcin Luter ogłosił swoje 95 tez, zapoczątkowując tym reformację i powstanie kościołów protestanckich.

7 zdjęć

1 listopada. Cmentarz przy Panewnickiej wieczorową porą

7 zdjęć

Halloween

W Polsce mogłoby się zdawać, że obchodzenie Halloween (All Hallows' Eve - czyli wigilia Wszystkich Świętych) to nowość, jednak tradycja tej nocy może sięgać nawet czasów starożytnych. Halloween obchodzone jest różnie, w różnych częściach świata. Głównym symbolem święta jest wydrążona i podświetlona od środka dynia z wyszczerbionymi zębami. Inne popularne motywy to duchy, demony, zombie, wampiry, czarownice, trupie czaszki, nietoperze, czarne koty, pajęczyny, wilkołaki itp.

Obchodzenie Halloween, podobnie jak sławieńskie dziady, czy chrześcijańskie obchody przypadające na przełom października i listopada, wiąże się z przekonaniem o metafizycznej rzeczywistości duchów, które należy odstraszyć lub udobruchać.

Pogańskie korzenie Halloween, a także sposób obchodzenia tego wieczoru (związany z rzeczywistością duchową i demoniczną) sprawiają, że jego huczne obchodzenie uważa się za kontrowersyjne lub niepoprawne w wielu kościołach chrześcijańskich: Kościoła Rzymskokatolickiego, Prawosławnego, Episkopalnego i Luterańskiego.

Obecnie Halloween mocno skomercjalizowano, sprzedając mnóstwo symboli związanych z nocą przełomu października i listopada: ozdób, strojów, potraw, a także organizując parady, imprezy czy tradycyjne zbieranie słodyczy. W Polsce moda na Halloween pojawiła się w latach 90. ubiegłego wieku i ciągle zyskuje na popularności.

9 zdjęć

Halloweenowy bebok przed hotelem Mercure

9 zdjęć