Kobiety z kart historii Katowic. Znacie te nazwiska?

Z okazji święta kobiet zerkamy w karty historii. Warto zapoznać się z sylwetkami kobiet, które w różny sposób odcisnęły się w historii Katowic.

Waleska Winckler

Waleska Winckler urodziła się w 1829 roku w Miechowicach. Jej matka zmarła kilka miesięcy po jej urodzeniu, a ojciec ożenił się z Marią Domes - przez co stał się współwłaścicielem jej majątku, dzięki któremu m.in. kupił Katowice. W 1851 zmarł ojciec Waleski, a w 1853 jej macocha, więc kobieta odziedziczyła majątek.

Chętnych do jej poślubienia nie brakowało - była młoda, ładna i bogata. Poślubiła w końcu Huberta von Tiele, który był pruskim oficerem. Wspólnie mieli talent do pomnażania rodowej fortuny, której podstawą stał się przemysł. Wśród interesów prowadzonych w Katowicach można wymienić m.in. hutę „Martha”, „Franz-Fanny”, kopalnię „Ferdinand” czy „Beatę”. Mimo tego swoją siedzibę rodzina Tiele-Winckler miała w Miechowicach (dziś to część Bytomia).

W Katowicach pomiędzy budynkiem obecnego III LO im. A. Mickiewicza a dawną Synagogą Wielką znajdował się Plac Tiele-Wincklerów. Z kolei przy dzisiejszym Parku Powstańców Śląskich mieścił się Dwór Tiele-Wincklerów. Obiekt zburzono w ciągu jednej nocy w 1976 r.

Warto podkreślić również, że Waleska Winckler była matką m.in. Ewy znanej jako „Matka Ewa” - założycielka domu opieki dla sierot „Ostoja Pokoju”. Później założyła diakonis o tej samej nazwie. Dzięki niej pomagano biednym, chorym, a także byłym więźniom. Praca misyjna prowadzona była w wielu krajach.

Elżbieta Korfanty

Elżbieta Sprott urodziła się w 1882 roku w Karbiu jako córka sztygara. Pracowała jako ekspedientka domu towarowego braci Barasch w Bytomiu, gdzie poznała Wojciecha Korfantego. Prawie 21-letnia Elżbieta i 30-letni Wojciech po wielu komplikacjach wzięli ślub w 1903 roku w Krakowie. Po ślubie para wróciła do Katowic i zamieszkała przy ul. Stawowej 3. Tutaj urodziły się ich dzieci - Halżka, Zbigniew i Maria. Później przyszedł na świat najmłodszy syn Witold.

Po kilku zmianach miejsca zamieszkania, okresie powstań i plebiscytu, rodzina Korfantych przeprowadziła się z powrotem do Katowic, by w końcu zamieszkać przy ul. Powstańców 41. W tym czasie Elżbieta udzielała się w Kole Polek, w 1927 roku stanęła na czele Związku Katolickich Towarzystw Polek na Górnym Śląsku, w trzeciej kadencji Sejmu Śląskiego została wybrana na posłankę, była również w zarządzie PCK. Pomagała swojemu mężowi w pracy, mimo że zawsze trzymała się na uboczu. Towarzyszyła również Wojciechowi podczas wielu imprez i uroczystości.

Korfanty zmarł 17 sierpnia 1939 roku, wcześniej m.in. znajdował się w więzieniu. Po pogrzebie męża, Elżbieta w pośpiechu opuszczała Śląsk - nadchodziła II wojna światowa. Ten czas spędziła w Wielkiej Brytanii, gdzie była członkinią Koła Ślązaków i II Rady Narodowej Rzeczypospolitej Polskiej Rządu Polskiego na Uchodźstwie. W 1947 r. powróciła do Katowic i zamieszkała w jednym z mieszkań w kamienicy przy ul. ks. Szafranka 9 (obecnie jest to siedziba Muzeum Historii Katowic).

Po powrocie do Katowic bywała w kawiarniach „Kryształowa” przy ul. Warszawskiej i w „Monopolu”, często można ja było spotkać w kościele Mariackim. Zmarła 8 stycznia 1966 roku i została pochowana na cmentarzu przy ul. Francuskiej w grobie męża.

Maria Goeppert-Mayer

Maria Goeppert-Mayer to katowiczanka z urodzenia i jedna z najwybitniejszych kobiet XX wieku. Laureatka Nobla w dziedzinie fizyki urodziła się 28 czerwca 1906 roku. Wywodziła się z rodziny śląskich lekarzy, prawników i profesorów. W Katowicach mieszkała tylko trzy lata, w 1909 roku przeniosła się z rodzicami do Getyngi, gdzie jej ojciec objął stanowisko wykładowcy pediatrii.

W 1924 roku trafiła na wydział przyrodniczy uniwersytetu w Getyndze, gdzie studiowała do 1927 roku matematykę, po czym zapisał się do Maxa Borna na seminarium z mechaniki kwantowej. Z jego poparciem dostała się na stypendium naukowe na Uniwersytecie Cambridge. Po powrocie mając 24 lata obroniła pracę doktorską z fizyki matematycznej. Zanim to zrobiła, wyszła za mąż za Amerykanina Josepha Meyera, z którym wyjechała do Stanów Zjednoczonych i później miała dwójkę dzieci.

Miała problemy ze znalezieniem pracy, aż w USA powstał projekt budowy bomby atomowej. Jako jednej z nielicznych kobiet zaproponowano jej udział w programie atomowym. Została włączona w połowie 1942 roku do tajnej grupy badawczej naukowców z Columbia University, noszącej od 1943 roku kryptonim SAM-Project. Po wojnie pracowała w Instytucie Badań Nuklearnych w Chicago.

Przełomem w jej karierze były badania nad teorią pochodzenia pierwiastków. W 1963 roku Komitet Nobla z Fizyki ogłosił komunikat o przyznaniu jej i Hansowi Jensenowi Nagrody Nobla „za odkrycie struktury powłokowej atomów”. Była trzecią kobietą w historii, która otrzymała Nagrodę Nobla.

W Stanach zajmowała się m.in. pomocą dla śląskich uchodźców po II wojnie światowej oraz wspierała organizację Górnoślązaków w Pensylwanii.

Maria Goeppert-Mayer została uczczona tablicą pamiątkową na ścianie katowickiego domu przy ul. Młyńskiej, w którym się urodziła. Jej imieniem nazwana została też jedna z ulic w centrum Katowic, a przy Uniwersytecie Śląskim możemy podziwiać poświęcony jej mural.

Aleksandra Śląska

Aleksandra Wąsik urodziła się 4 listopada 1925 roku w Katowicach. Jej ojciec, Edmund Wąsik, był wicedyrektorem Okręgu Polskich Kolei Państwowych i znanym działaczem narodowym, uczestnikiem III powstania śląskiego i posłem na Sejm II RP. W tym czasie rodzina mieszkała przy ul. Poniatowskiego 34. Najpierw Aleksandra uczęszczała do prywatnej szkoły im. Królowej Jadwigi przy ul. Kościuszki, później do gimnazjum żeńskiego przy ul. 3 Maja, którego to nie ukończyła z powodu wybuchu wojny. Wąsikowie opuścili wtedy duże mieszkanie i przenieśli się do zastępczego przy ulicy Kochanowskiego.

Jej ojciec za działalność narodową na pewien czas został zamknięty w więzieniu, a ona nie mogła nigdzie ukończyć gimnazjum. Wyjechała uczyć się w szkole gospodarczej w Głuchołazach, a jako pełnoletnia trafiła do ciotki do Wiednia i tam dostała pracę opiekunki pewnej starszej arystokratki.

Do kraju powróciła w 1945 roku i zapisała się do Szkoły Dramatycznej przy Teatrze Śląskim w Katowicach. Podobno zachwyciła komisję egzaminacyjną znakomicie przygotowanym wierszem Kazimierza Przerwy-Tetmajera. Później także wyróżniała się spośród innych studentów - podobno „żadna z ówczesnych studentek nie miała nawet w połowie tej energii i ekspresji, co Aleksandra Śląska”. Nie studiowała jednak długo w Katowicach i przeniosła się w 1946 roku do Krakowa do Szkoły Dramatycznej przy Teatrze Słowackiego, którą ukończyła w 1947 roku.

Z zespołem Teatru Słowackiego występowała w Katowicach w sztuce „Adwokat i róże” Jerzego Szaniawskiego. W szkole w Krakowie nazywana była „tą ze Śląska”. Być może to sprawiło, że zmieniła nazwisko z Wąsik na Śląska. Pod koniec lat 40. XX wieku przeprowadziła się do Warszawy, gdzie była aktorką Teatru Współczesnego i Teatru Ateneum.

Wystąpiła w wielu produkcjach teatralnych czy filmowych m.in. w „Niemcach”, „Pasażerce”, „Królowej Bonie” czy „Czarnej sukni”. Była także wykładowczynią w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej, a w 1987 uzyskała tytuł profesora nadzwyczajnego sztuki teatralnej.

Aktorka zmarła w 1989 roku. W Katowicach został po niej ślad. Na Placu Grunwaldzkim w Galerii Artystycznej możemy oglądać jej popiersie; na kamienicy, w której się wychowywała znajduje się tablica pamiątkowa; a także rondo na Osiedlu Witosa nosi jej nazwę.

Śląskie Posłanki związane z Katowicami

Janina Omańkowska

Joanna Omańkowska urodziła się 12 czerwca 1859 roku. Część życia mieszkała w Bytomiu. Jako pierwsza kobieta na świecie przewodniczyła obradom sejmowym, otwierając w Katowicach z racji starszeństwa Sejm Śląski I kadencji jako marszałek-senior. Była przewodnicząca zw. Górnośląskich Tow. Kobiecych (a od 1920 tzw. Związku Towarzystw Polek). Aktywnie działała w Czytelni dla Kobiet w Katowicach. Na Śląsku publikowała w „Głosie Śląskim" i w „Katoliku". Aktywnie uczestniczyła we wszystkich powstaniach śląskich. Zorganizowała Zjazd Zarządów Towarzystw Polek w Gliwicach, w których udział wzięły kobiety ze Śląska, Polski oraz spoza granic kraju.

Maria Kujawska

Maria Kujawska urodziła się 5 lipca 1893. Była pierwszą polską lekarką na Górnym Śląsku. Brała udział w akcji plebiscytowej i w trzecim powstaniu śląskim. Była posłanką na Sejm Śląski II i III kadencji, wiceprzewodniczącą Towarzystwa Polek, członkinią Śląskiej Rady Wojewódzkiej, działaczką PCK i towarzystw lekarskich. Ponadto kierowała Przychodnią Przeciwgruźliczą w Katowicach.

Maria Gruchlikowa

Maria Gruchlikowa urodziła się 15 sierpnia 1892. Pochodziła z Ligoty Załęskiej, skończyła Szkołę Ludową. W 1921 roku założyła Koło Towarzystwa Kobiet w Ligocie. Została posłanką Sejmu Śląskiego II kadencji. Pełniąc funkcję posłanki pracowała w sekretariacie Towarzystw Polek w Katowicach przy ul. Sobieskiego 11 jako referentka. W 1935 roku została wybrana radną do Rady Miejskiej w Katowicach.

Jej uśmiech zna wielu, a świecił również w Katowicach

Irena Kwiatkowska

Na koniec ciekawostka. Irena Kwiatkowska to znana aktorka, która również jest związana z Katowicami. Przez kilka miesięcy grała w Teatrze Polskim w Katowicach. Jako debiutantka, pojawiła się w ostatnich dwóch sezonach przed wybuchem II wojny światowej, m.in w „Moralności pani Dulskiej”, „Damach i huzarach”, w sztuce „Głębia na Zimnej” Zygmunta Rylskiego w reżyserii Konstantego Tatarkiewicza, gdzie w cieliła się w rolę Niki - premiera miała miejsce w lutym 1939 roku.

Zbierała doskonałe recenzje m.in. w „Polsce Zachodniej” i „Powstańcu”, w którym pisano, że teatr zyskał w Kwiatkowskiej: „jedną z najlepszych swych sił artystycznych”. Jej kariera w Katowicach zakończyła się razem z wybuchem wojny, kiedy powróciła do rodzinnej Warszawy.

Tekst powstał przy współpracy z Joanną Kałuską z Muzeum Historii Katowic. Wykorzystano w nim również informacje z Instytutu Myśli Polskiej im. Wojciecha Korfantego w Katowicach.