"Sławik, Antall – dwa bratanki". Obchody 130. rocznicy urodzin i 80. rocznicy śmierci Henryka Sławika oraz 50. rocznicy śmierci Józsefa Antalla [Zdjęcia]

Wielka przyjaźń polsko-węgierka. Wspominamy Henryka Sławika i Józsefa Antalla

W 1939 roku los rzucił Henryka Sławika, podobnie jak kilkadziesiąt tysięcy polskich uchodźców, na Węgry, gdzie na skutek niezwykłego splotu wydarzeń stanął na czele polskiego komitetu. Współpracował zwłaszcza ze swym przyjacielem Józsefem Antallem, wysokim urzędnikiem w tamtejszym MSW.

Znakomicie organizując jawną i tajną opiekę nad rzeszą wojennych uciekinierów, obaj przyczynili się do uratowania tysięcy osób, w tym wielu polskich Żydów. Po wkroczeniu Niemców na Węgry w marcu 1944 r. Sławik musiał się ukrywać, wpadł jednak w ręce hitlerowców i po brutalnym śledztwie został wywieziony do obozu w Mauthausen-Gusen. Tam 23 sierpnia 1944 r. powieszono go wraz z kilkoma jego współpracownikami. W 1990 r. Henryk Sławik i József Antall zostali pośmiertnie uhonorowani tytułem Sprawiedliwego wśród Narodów Świata, a w 2010 r. Prezydent RP Lech Kaczyński odznaczył ich Orderem Orła Białego.

Właśnie obchodzimy 130. rocznicy urodzin i 80. rocznicy śmierci Henryka Sławika oraz 50. rocznicy śmierci Józsefa Antalla. Z tej okazji do Katowic przyjechał konsul generalny Węgier w Krakowie dr Tibor Gerencsér, który wziął udział w sesji Rady Miasta Katowice i wspólnie z prezydentem Katowic, Marcinem Krupą, złożył kwiaty pod pomnikiem Sławika i Antalla w Katowicach.

7 zdjęć

Uroczyste złożenie wieńców pod pomnikiem Sławika i Antalla

7 zdjęć

Następnie podczas VIII sesji Rady Miasta Katowice głos zabrał prezydent Katowic Marcin Krupa oraz konsul generalny Węgier w Krakowie dr Tibor Gerencsér.

Jedynym z patronów sali sesyjnej Rady Miasta w Katowicach jest Henryk Sławik. Wszyscy znamy jego dokonania, znamy jego działalność polityczną, dziennikarską i tą, która przysłużyła się ratowaniu Żydów pod okupacją niemiecką. Ten rok, to jest rok rocznic - aż trzech - 130. rocznicy urodzin i 80. rocznicy śmierci Henryka Sławika oraz 50. rocznicy śmierci Józsefa Antalla, które odbywają się pod tytułem „Sławik, Antall – dwa bratanki". Mamy o czym wspominać. Nie byłoby tych wielkich działań bez wielkiej przyjaźni tych dwóch osób i otwartości Węgier, mimo tego, że przecież podczas II wojny światowej Węgry stały po drugiej stronie, ale właśnie 18 września to właśnie Węgry otworzyły granicę dla uchodźców z Polski. To ważne z punktu widzenia naszych kontaktów. Warto wciąż pielęgnować przyjaźń polsko-węgierską i tworzyć nowe projekty, kontakty. powiedział podczas sesji, 24 października, prezydent Katowic, Marcin Krupa

Henryk Sławik to zwykły i niezwykły człowiek, który ma szczególne miejsce w historii Polski, Górnego Śląska oraz Węgier. Sławik to przykład biografii ukazującej człowieka, który z nizin społecznych przedziera się własną pracą i talentem na czołowe pozycje społeczne regionu oraz kraju. Reprezentował on pozytywne cechy przypisywane Ślązakom - odpowiedzialność, pracowitość oraz coś, co było znamienne dla niemal całego pokolenia urodzonego w niewoli - ideowość. We wrześniu 1939 roku rzucił Henryka Sławika, podobnie jak kilkadziesiąt tysięcy polskich uchodźców, na Węgry. Węgry były w tamtym czasie w formalnym sojusznikiem III Rzeszy, gdy w końcu sierpnia 1939 roku Niemcy zwróciły się do władz w Budapeszcie o przetransportowanie przez Węgry żołnierzy Wehrmacht, by uderzyli na Polskę od południa, Węgierska Rada Stanu wraz z regentem Węgier i premierem Węgier mówili stanowczo "Nie". Gdy zaś 9 września minister spraw zagranicznych III Rzeszy Joachim von Ribbentrop ponownie wystąpił do rządu węgierskiego, już nie z prośbą, lecz z żądaniem przejazdu wojsk niemieckich przez Węgry, premier Węgier również zdecydowanie odpowiedział "Prędzej wydam rozkaz wysadzenia naszych linii kolejowych, niż weźmiemy udział w inwazji na Polskę. Dla Węgier jest sprawą honoru narodowego, nie brać udziału w akcji wojskowej przeciwko Polsce." Już 18 września 1939 roku, wbrew wszelkiej logice, Węgry otworzyły szeroko granicę dla uchodźców z Polski, wśród nich znalazł się Henryk Sławik, który wskutek splotu wydarzeń poznał Józsefa Antalla, wysokiego urzędnika w węgierskim Ministerstwie Spraw Wewnętrznych. powiedział podczas sesji konsul generalny Węgier w Krakowie dr Tibor Gerencsér

12 maja 1943 r. w obszernym wywiadzie dla „Wieści Polskich”, głównej gazety uchodźczej, Henryk Sławik wypowiedział ważne słowa, ukazujące wielką przyjaźń polsko-węgierską.

„Gdy stopy nasze dotkną świętej ziemi rodzinnej, wtedy wielu z nas popatrzy wstecz na gościnną ziemię węgierską, która przygarnęła nas tak serdecznie i żywiła przez tyle lat. Zrozumieliśmy wtedy, że nie była to ziemia obca, ale ziemia naszych wiernych przyjaciół, którzy w złych i ciężkich godzinach nie wyparli się nas i z całą odwagą, godną tego szlachetnego narodu, pomagali nam przebyć najtrudniejszy odcinek tułaczki duchowej i fizycznej […] Byli oni jak gdyby nieznanymi żołnierzami naszej wspólnej sprawy – szarymi ludźmi, którzy jednak nigdy się nie zachwiali i nigdy nam nie poskąpili ciepła swych serc. Nie zapomnijmy o nich nigdy!”.

Słowa te jako prezes Komitetu Obywatelskiego dla Spraw Opieki nad Polskimi Uchodźcami na Węgrzech skierował do tysięcy rodaków powierzonych jego opiece przez Rząd RP na Uchodźstwie.

6 zdjęć

VIII sesja Rady Miasta Katowice w dniu 24 października 2024

Konsul Generalny Węgier w Krakowie dr Tibor Gerencsér z wizytą w Katowicach

6 zdjęć

Obchodom towarzyszy dwudniowa konferencja naukowa pt. „Człowieczeństwo, braterstwo, poświęcenie”. Zwieńczeniem obchodów będzie uroczysty koncert w Akademii Muzycznej w Katowicach, gdzie gościem honorowym będzie wnuczka Antalla, pani Klara Hejj.

Henryk Sławik

Dziennikarz, powstaniec śląski, przedwojenny działacz socjalistyczny. W czasie II wojny światowej organizował pomoc dla polskich i żydowskich uchodźców, którzy znaleźli się na Węgrzech. Szacuje się, że uratował prawie 30 tys. polskich uchodźców, wśród których było ok. 5 tys. Żydów. Przez izraelski Instytut Yad Vashem wyróżniony tytułem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. Pośmiertnie odznaczony Orderem Orła Białego.

Henryk Sławik urodził się 15 lipca 1894 r. w Szerokiej – obecnie dzielnicy Jastrzębia-Zdroju. Po ukończeniu szkoły powszechnej pracował jako robotnik. Następnie, po wcieleniu w 1914 r. do armii pruskiej, dostał się do niewoli rosyjskiej, skąd powrócił w 1918 r. na Górny Śląsk. Za działalność w okresie powstań śląskich i plebiscytu odznaczony Krzyżem na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi oraz Krzyżem Niepodległości. Od 1920 r. współpracował z „Gazetą Robotniczą” początkowo jako dziennikarz, następnie pełnił funkcję wydawcy i redaktora naczelnego. Był członkiem Polskiej Partii Socjalistycznej. W latach 1928–1930 radny Katowic. W 1928 r. poślubił Jadwigę Purzycką, a w 1930 r. urodziła się jego jedyna córka Krystyna.

Po wybuchu II wojny światowej Sławik przedostał się na Węgry. Przebywając w obozie dla uchodźców zetknął się z Józsefem Antallem – komisarzem rządowym do spraw uchodźczych, dzięki któremu objął funkcję prezesa Komitetu Obywatelskiego dla Spraw Opieki nad Polskimi Uchodźcami na Węgrzech. W latach 1940–1944 Sławikowi i Antallowi udało się uratować co najmniej 5 tys. polskich Żydów. Aresztowany przez Gestapo w lipcu 1944 r. całą odpowiedzialność wziął na siebie, ochraniając Antalla przed niechybną śmiercią. Henryk Sławik został powieszony 23 sierpnia 1944 r. w niemieckim obozie koncentracyjnym Mauthausen-Gusen.

Dzięki staraniom swego żydowskiego współpracownika, późniejszego izraelskiego polityka i dyplomaty Cewiego Zimmermana za ratowanie Żydów z narażeniem własnego życia Sławik został w 1990 r. uhonorowany tytułem Sprawiedliwego wśród Narodów Świata, a w 2010 r. Prezydent RP Lech Kaczyński odznaczył go pośmiertnie Orderem Orła Białego.

Oprac. Łukasz Kobiela.